افزایش خاموش جمعیت در حاشیه ارومیه

قریب ۴۰ درصد از مردم ارومیه حاشیه‌نشین هستند و این آمار رفته‌رفته به میزان قابل توجهی با افزایش روبه‌رو می‌شود. حاشیه‌نشینان ارومیه با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند و حل این مشکلات نیازمند برنامه‌ریزی منسجم و دقیق از سوی دولت و شهرداری است. به گزارش تسنیم، افزون بر 600 هزار نفر در بیش از 70 محله در مناطق حاشیه‌ای شهرهای آذربایجان غربی زندگی می‌کنند که بیش از 200 هزار نفر از آنان در ارومیه و در مناطقی چون اسلام‌آباد، الواج، کشتارگاه، حاجی پیرلو، وکیل آباد، علی‌آباد، حسین‌آباد، شهرک پردیس و شهرک گلمان هستند.

مهاجرت بی‌رویه از شهرهای گوناگون به ارومیه و روی آوردن هزاران روستایی خود شهرستان ارومیه به شهرنشینی به ایجاد ده‌ها سکونتگاه غیررسمی اطراف این شهر منجر شده است. ساخت خانه‌های ارزان‌قیمت در حاشیه شهر به سرعت انجام شده و فرصت مدیریت و بررسی را از مدیران شهری ربوده است.  

حاشیه‌نشینی در ارومیه چالشی جدی برای مدیران شهری و نهادهای فرهنگی و اجتماعی تلقی می‌شود و رشد روزافزون جمعیت در مناطق حاشیه‌ای تهدیدی بحران‌زا در سال‌های آینده است، آن هم در حالی که هر یک از این سکونتگاه‌ها مسائل خاص خود را دارند. مشکلاتی مانند کوچه‌های تنگ و باریک، خانه‌های بی‌دوام و کوچک و نداشتن امکانات ورزشی و بهداشتی از بارزترین مشخصه‌های این محله‌های حاشیه‌نشین است.


حاشیه‌نشینان ارومیه؛ کلکسیون مشکلات 

یکی از ساکنان محله حاشیه‌نشین اسلام‌آباد می‌گوید: در این محله بیشتر از 30 هزار نفر زندگی می‌کنند. تفکیک و فروش غیرقانونی زمین‌های اطراف شهر، ساخت و سازهای غیراصولی و بدون مجوز سبب شده است جای کافی برای امکاناتی مانند فضای سبز و فضاهای آموزشی و فرهنگی وجود نداشته باشد.

«سولماز رحیمی» مناطق حاشیه‌نشین را مستعدترین محل برای بروز انواع آسیب‌های اجتماعی عنوان می‌کند و می‌افزاید: همواره آمار جرم در مناطق حاشیه شهر، به دلیل حضور کمرنگ دستگاه‌های نظارتی و امنیتی، بیش از نقاط متراکم و پرجمعیت شهرهاست.

افزایش خشونت‌، درگیری بین مردم و اعتیاد از بزه‌های اصلی هستند که در این مناطق با آن مواجه هستیم. سایه فقر و اعتیاد بر سر کودکان این مناطق سنگینی می‌کند. یکی دیگر از ساکنان این منطقه اظهار می‌کند: افرادی که توان مالی لازم را برای سکونت در شهر ندارند، به مناطق اطراف ارومیه روی آورده‌اند. برخی افراد سودجو و رانت‌خوار، بدون رعایت اصول شهری، زمین‌های اطراف شهر را به این قشر کم‌درآمد فروخته‌اند و همین موضوع باعث شده است خدمات‌دهی به این مناطق در بدترین شکل ممکن انجام شود و تاوان کار چند مشاور املاک خاطی و سرمایه‌دار را جمعیت محروم بدهند.

«فریده دوستی» ادامه می‌دهد: چون وسعمان به ساخت یا خرید خانه در محلات داخل شهر نمی‌رسد، در مجاورت آرامستان باغ رضوان ساکن شده‌ایم. در این محل با مشکلاتی از قبیل کمبود فشار آب در طول روز، نبود فاضلاب، کمبود تاکسی و... مواجه هستیم. این محله را متکدیانی محاصره کرده‌اند که در طول سال و به صورت حرفه‌ای و سازمان‌یافته، گدایی می‌کنند و حاضر نیستند با وجود ثروت زیادی که به دست آورده‌اند، منطقه را ترک کنند. فرهنگ آنها با شهرنشینی مغایر است و مردم محله شبانه‌روز از سر و صدایشان خواب و استراحت ندارند.


کم‌آبی؛ بلای جان ساکنان 

«شهلا محمد‌‌زاده» از ساکنین کوچه 69 اسلام‌آباد هم می‌گوید: ساخت و سازهای بی‌رویه در این منطقه همیشه در حال انجام است و محله را انبوهی از خار و علف‌های هرز دربر گرفته است. نبود کانال انتقال آب سطحی نیز انباشت فاضلاب‌ها و بوهای متعفن زباله‌ها را به وجود آورده است.

نبود مکان مناسب جمع‌آوری زباله و پخش بودن زباله‌ها سر کوچه‌ها و ایجاد منظره نامناسب نیز از دیگر مشکلات است که سبب نارضایتی مردم ساکن در این منطقه شده است. به گفته این شهروند، افت فشار آب مشکلی است که تمامی ساکنان این کوچه و بعضا کوچه‌های مجاور در طول روز با آن دست ‌و پنجه نرم می‌کنند و این مشکل در این روزهای گرم سال نمود بیشتری دارد.

«نسرین سطوت» شهروند دیگری در این باره اظهار می‌کند: مناطق حاشیه‌نشین ارومیه با محرومیت‌های بسیاری عجین شده‌اند. از جمله این مناطق، محله بزرگ 30 هزار نفری اسلام‌آباد است که کمبود فضای سبز، ورزشگاه و فرهنگسرا در آن به طور محسوسی آثار و تبعات خود را نشان می‌دهد. «محمد بهزادی» از ساکنین منطقه کشتارگاه ارومیه می‌گوید: با نگاهی گذرا به محله ما درمی‌یابید که تمام منازل بدون نظارت و صدور مجوز و رعایت کوچک‌ترین اصول مهندسی ساخته شده‌اند. 

یکی از عمده‌ترین مشکلات اهالی این منطقه نبود آسفالت در بعضی از کوچه‌ها و معابر است که مسئولان قول آن را چند وقت پیش داده بودند، اما هنوز از آن خبری نیست. از دیگر مشکلات هم وجود کشتارگاه، نبود فاضلاب شهری و جاری شدن آب‌های ناسالم در کوچه‌هاست که این موضوع سلامت همه ساکنین محله به‌ویژه کودکان را تهدید می‌کند.


جلوگیری از گسترش حاشیه‌نشینی

فرماندار ارومیه تعداد سکونتگاه‌های غیر‌رسمی این شهرستان را 26 منطقه و محله عنوان می‌کند و می‌گوید: 250 هزار نفر از مردم ارومیه در سکونتگاه‌های غیر‌رسمی زندگی می‌کنند که 31 درصد جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. وسعت سکونتگاه‌های غیررسمی ارومیه حدود 471 هکتار است که 5/4 درصد از مساحت کل این شهر محسوب می‌شود.

«علیرضا ملامحمدی‌زاده» بیان می‌کند: اجرای پروژه‌های متعدد برق‌رسانی و مخابراتی، ایجاد شبکه آب‌رسانی روستایی، گسترش ضریب نفوذ گاز طبیعی در مناطق روستایی، احداث فرهنگسراها و خانه‌های محلات و ایجاد مراکز خدمات‌رسانی از قبیل مراکز جامع سلامت شهری و پایگاه‌های بهداشت از سوی مرکز بهداشت از جمله اقدامات دولت در مناطق حاشیه‌نشین ارومیه هستند.

وی توجه به توسعه زیرساخت‌ها و امکانات را در مناطق روستایی موثرترین راهکار برای جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها عنوان می‌کند و می‌افزاید: بهره‌مندی آسان از خدمات دولتی و ایجاد فرصت‌های شغلی متناسب با ظرفیت‌های منطقه‌ای از جمله مواردی هستند که می‌توانند - در صورت فراهم‌سازی در مناطق روستایی - مانع مهاجرت روستاییان به شهر و گسترش پدیده حاشیه‌نشینی شوند.

ملامحمدی‌زاده ادامه می‌دهد: با هدف شناسایی و بهره‌برداری از ظرفیت‌های مناطق حاشیه‌نشین، جلوگیری از تقلیل سرمایه‌های اجتماعی در این مناطق و ارائه خدمات بهتر به ساکنان حاشیه‌نشین 9 دفتر تسهیلگری در ارومیه فعال شده است.


تشکیل کمیته مهاجرت معکوس در ارومیه

مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری آذربایجان غربی نیز آمار حاشیه‌نشینان شهرستان ارومیه را کمی متفاوت‌ با فرماندار ارومیه ارائه می‌کند و می‌گوید: 340 هزار نفر حاشیه‌نشین در ارومیه شناسایی شده‌اند که 37 درصد جمعیت این شهرستان هستند. «سیدهادی طباطبایی» می‌افزاید: این مساله آسیب‌ها و مسائل بسیاری را در خود دارد و موجب شده است کمیته مهاجرت معکوس در استان و شهرستان تشکیل شود.


زمین‌های قولنامه‌ای؛ مانع پیشرفت 

همچنین، رئیس کمیسیون نظارت شورای شهر ارومیه می‌گوید: در مناطق حاشیه‌نشین بسیاری از مردم زمین‌های قولنامه‌ای دارند و با اتکا به این قولنامه‌ها اقدام به ساخت‌وساز می‌کنند. تا زمانی که مشکل مالکیت این زمین‌ها حل نشود، نمی‌توان ساختار و شکل طرح تفصیلی را عوض کرد. «عبدالرحمن نقشین» ادامه می‌دهد: مناطق اسلام‌آباد، کشتارگاه و بادکی در بافت روستایی قرار دارند، بنابراین از پیش زمینی برای فضای سبز، سالن ورزشی و فرهنگسرای آن در نظر گرفته نشده است.


پروژه‌های تشدیدکننده مهاجرت به ارومیه

رئیس شورای شهر ارومیه می‌گوید: مشکلات اقتصادی، بالا رفتن نرخ بیکاری و سخت شدن زندگی از عوامل اصلی افزایش حاشیه‌نشینی در ارومیه هستند. «محمدرضا علیزاده امامزاده» می‌افزاید: حاشیه‌نشینی محصول توزیع ناعادلانه زیرساخت‌ها و سرمایه در مقیاس فضای مناطق شهری و روستایی است و سبب افزایش مشکلات درون‌شهری متعددی می‌شود.

وی بیان می‌کند: در ارومیه، پس از طرح جامع سال 85، با برنامه‌ریزی‌هایی که در این ارتباط صورت گرفت، پروژه‌های بزرگی اجرا و همین سبب شد کسانی که در شهرهای دیگر بیکار بودند، برای پیدا کردن کار به ارومیه مهاجرت کنند. علیزاده تاکید می‌کند: افزایش مهاجرت به ارومیه سبب شد مشکلات اقتصادی در این شهر افزایش‌ پیدا کند و به ‌طور ناهماهنگ حاشیه‌نشینی در اطراف آن گسترش یابد. این در حالی است که ارومیه ظرفیت پذیرش حجم بالایی از مهاجر و افراد بیکار را ندارد.